H περιοχή της Θάνας βρίσκεται στο βορειοανατολικό μέρος του Παναχαϊκού όρους, σε υψόμετρο 1250 μέτρων και ανήκει στην Κοινότητα Μοίρα του Δήμου Πατρέων. Πρόκειται για μία καθαρά ελατόφυτη περιοχή η οποία αποτελεί το μεγαλύτερο ελατόδασος του Παναχαϊκού όρους. Στην περιοχή αυτή βρίσκεται και η ομώνυμη πηγή η οποία αποτελεί και μία από τις κύριες πηγές του ποταμού Γλαύκου. Η πρόσβαση στην περιοχή της Θάνας γίνεται μέσω χωματόδρομου και απέχει 4 χιλιόμετρα από τον οικισμό Ζουμπάτα της Κοινότητας Μόιρα Αχαΐας και 25 χιλιόμετρα συνολικά από την πόλη της Πάτρας.

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ

Η περιοχή της Θάνας αποτέλεσε μέχρι τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο (1940) το φυσικό σανατόριο αλλά συνάμα και ένα χώρο απομόνωσης για φυματικούς της πόλης των Πατρών και της ευρύτερης περιοχής.

Η φυματίωση αποτέλεσε οξύ ιατρικό πρόβλημα κατά τους δύο παρελθόντες αιώνες (19ο & 20ό αι.), έχοντας ανυπολόγιστες συνέπειες στην κοινωνική, οικονομική και καθημερινή ζωή του πληθυσμού. Επρόκειτο για μία μολυσματική και άκρως μεταδοτική ασθένεια η οποία οδηγούσε στο θάνατο. Οι τότε επικρατέστερες μελέτες ιατρών, σε μεγάλο αριθμό ασθενών, που δημοσιεύτηκαν στον τότε επιστημονικό τύπο, αναφέρονταν στη μετάδοσή της νόσου μεταξύ των ανθρώπων δια μέσου του συγχρωτισμού - στενής επαφής, καθώς και δια μέσου της επαφής αντικειμένων, όπως τα ρούχα που ανήκαν σε φυματικούς.

Επειδή όμως κατά τα μέσα του 19ου αιώνα δεν υπήρχαν οι επαρκείς ιατρικές και παθοφυσιολογικές γνώσεις καθώς και άλλοι δυνατοί τρόποι αντιμετώπισης της ασθένειας, στο Γερμανό ιατρό Hermann Brehmer (1826-1889) γεννήθηκε η ιδέα του «σανατορίου».

Το 1863 ο Brehmer ίδρυσε στην πόλη Görbersdorf, της τότε Γερμανικής Σιλεσίας, η οποία σήμερα ονομάζεται Sokołowsko και ανήκει στην Πολωνία το νοσοκομείο με την ονομασία «Brehmerschen Heilanstalt für Lungenkranke» (Σανατόριο του Brehmer για πνευμονικές παθήσεις), όπου σε αυτό οι ασθενείς εκτίθοντο σε καθαρό αέρα, σε μεγάλο υψόμετρο (800 μ.) και τους δινόταν καλή διατροφή. Αρχικά, το σανατόριο βασίστηκε σ’ ένα συγκρότημα μικρών εξοχικών σπιτιών – περιπτέρων και μετέπειτα (1871) η δυναμικότητά του αυξήθηκε σε 300 κλίνες.

Τα αποτελέσματα ξεπέρασαν κάθε προηγούμενη θεραπεία, γεγονός που ενθάρρυνε την ίδρυση τέτοιων ιδρυμάτων και σε άλλες χώρες και μεταξύ αυτών και στην Ελλάδα.

Δεδομένων των τεραστίων διαστάσεων που είχε πάρει το πρόβλημα της φυματίωσης, καταρχήν κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα με τις απαράδεκτες από κάθε άποψη συνθήκες υγιεινής, διατροφής, εργασίας και στέγασης, που επικρατούσαν τόσο στα αστικά κέντρα, όσο και στην ύπαιθρο, αλλά και ιδιαίτερα κατά τη δεύτερη δεκαετία του 20ου αιώνα, με τα κύματα των ταλαιπωρημένων προσφύγων της Μικρασιατικής καταστροφής, κρινόταν επιβεβλημένη η χάραξη πολιτικής για την αντιμετώπιση της νόσου, μέσω της ίδρυσης νοσοκομειακών δομών (σανατορίων) για την επίτευξη καλύτερων αποτελεσμάτων ίασης, σύμφωνα με τις τότε κρατούσες ιατρικές αντιλήψεις.

Ο κυριότερος λόγος για την εξάπλωση της φυματίωσης στο συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, ήταν η ελονοσία η οποία είχε ήδη εξασθενήσει το ανοσοποιητικό σύστημα των ανθρώπων, με αποτέλεσμα ο πληθυσμός να γίνεται ευάλωτος στη φυματίωση, κάτι, που όπως προαναφέρθηκε, καθιστούσε επιτακτική την ίδρυση σανατορίων.

Ωστόσο, ο φτωχός πληθυσμός είχε πολύ δύσκολα πρόσβαση σε τέτοια ιδρύματα τα οποία στις αρχές του 20ού αιώνα σπάνιζαν και πολλοί πέθαιναν όντας στην αναμονή για ένα κρεβάτι σε σανατόριο, ενώ, αντίθετα, οι πλούσιοι νοσηλεύονταν σε αντίστοιχα σανατόρια στην Ελβετία, τα οποία διαφημίζονταν στα ελληνικά ιατρικά περιοδικά της εποχής.

Το 1919 η Ελληνική Κυβέρνηση αποφάσισε με το Ν. 1979/1920 την ίδρυση αντιφυματικών ιατρείων, νοσοκομείων, αναρρωτηρίων και ορεινών θεραπευτηρίων σε εξοχικές περιοχές, συνήθως μεγάλου υψομέτρου, μέσα σε δάση κωνοφόρων (έλατα, πεύκα, κλπ.), όπου ο καθαρός αέρας ήταν το κυρίαρχο στοιχείο.

Αυτό συνηγορούσε με τις ιδέες του Brehmer, ο οποίος θεωρούσε βασικό παράγοντα της θεραπείας , τη μετάβαση του ασθενούς σε «άνοσο τόπο», δηλαδή σε μέρος όπου οι κάτοικοι δεν αρρώσταιναν από φυματίωση.

Έτσι, χωρίς να υπάρχουν εκείνη την εποχή ιδιαίτερες ιατρικές – περιβαλλοντικές γνώσεις, ωστόσο με την παρατήρηση ότι πολλοί πάσχοντες έβλεπαν βελτίωση στην υγεία τους και ότι οι κάτοικοι των υψηλών περιοχών δεν αρρώσταιναν, συνετέλεσαν στην εγκατάσταση των σανατορίων στις προαναφερθείσες κατάλληλες εξοχικές περιοχές, οι οποίες εξασφάλιζαν για τους νοσούντες τα εξής:

1. Καθαρό αέρα

2. Καθαρό νερό

3. Αποτελεσματική αποστράγγιση

4. Καθαριότητα

5. Φως

Η ανάγκη για δημιουργία σανατορίων στην Πάτρα ήταν επιτακτική λόγω της ραγδαίας αύξησης των κρουσμάτων. Η οδηγία της τότε Ιατρικής Κοινότητας ήταν τα σανατόρια αυτά να δημιουργηθούν έξω από την πόλη της Πάτρας και μάλιστα σε εξοχικές περιοχές όπως προαναφέρθηκε.

Έτσι λοιπόν, μεταξύ των περιοχών που επιλέχθηκαν στο τέλος του 19^ου αι. για τη δημιουργία σανατορίων ήταν και το μεγαλύτερο ελατόδασος του Παναχαϊκού, η σημερινή περιοχή της Θάνας, ως φυσικό σανατόριο – ορεινό θεραπευτήριο. Η Θάνα ως μία καθαρά ελατόφυτη περιοχή στα 1250 μέτρα υψόμετρο εξασφάλιζε όλα αυτά τα χαρακτηριστικά που θα έπρεπε να είχε ένα σανατόριο (καθαρό αέρα, καθαρό νερό, αποτελεσματική αποστράγγιση, καθαριότητα, φως).

Σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες των κατοίκων του χωριού Μοίρα που έζησαν εκείνη την περίοδο και διασώζονται μέχρι και σήμερα, μέσα στο ελατόδασος της Θάνας είχαν επιλεχθεί δύο ξεχωριστές περιοχές, μία για τους βαριά νοσούντες φυματικούς και μία για τα πιο ελαφριά περιστατικά. Οι περιοχές αυτές είχαν οριοθετηθεί με ένα λεπτό σύρμα και απαγορευόταν στον οποιοδήποτε να πλησιάσει πλησίον των περιοχών αυτών. Κάτω από κάθε έλατο υπήρχε μια αυτοσχέδια καλύβα μέσα στην οποία διέμενε ένας φυματικός.

Οι κάτοικοι του χωριού Μοίρα συνέβαλλαν στην σίτιση των φυματικών. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι τους εφοδίαζαν με τρόφιμα και ότι φτωχικό είχαν εκείνη την εποχή, όπως ντομάτες, φασόλια, φακή, ρεβίθια, μπομπότα, γάλα, τυρί, πατάτες κα. Μάλιστα υπήρχε η συμφωνία οι κάτοικοι του χωριού να τους αφήνουν τα τρόφιμα σε συγκεκριμένα σημεία μέσα στο ελατόδασος της Θάνας, να απομακρύνονται και στη συνέχεια οι φυματικοί έβγαιναν από τις καλύβες τους και πήγαιναν και τα έπαιρναν.  

Η Θάνα όπως προαναφέρθηκε αποτέλεσε μέχρι τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο το φυσικό σανατόριο αλλά συνάμα και ένα χώρο απομόνωσης για ανθρώπους που είχαν προσβληθεί από τη νόσο της φυματίωσης. Όσοι δεν μπόρεσαν να επιβιώσουν από το καθαρό οξυγόνο και το καθαρό νερό της περιοχής πέθαιναν εκεί. Για αυτό και η περιοχή ονομάστηκε Θάνα, δηλαδή «Μισός» Θάνατος.

Ως φόρος τιμής για όλους αυτούς τους ανθρώπους που πέθαναν από τη νόσο της φυματίωσης στην εν λόγω περιοχή, ο Σύλλογός του χωριού, Μοίρα Αχαΐας, στις 30 Ιουλίου 1992, ημερομηνία ιδρύσεώς του, ονομάσθηκε Πολιτιστικός Σύλλογος Μοίρα ‘’Η ΘΑΝΑ’’.

ΜΙΑ ΑΛΗΘΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΖΩΗΣ

Τη 10/ετία του 1925 ένας κάτοικος της πόλης των Πατρών με καταγωγή από την Κάτω Αχαΐα, εν ονόματι Ψήλλας και συνάμα ιατρός στο επάγγελμα προσβλήθηκε από τη νόσο της φυματίωσης. Ανεβαίνοντας λοιπόν προς τη Θάνα και ξέροντας τις συνέπειες αυτής της νόσου καθώς περνούσε από τη Ζουμπάτα προσευχήθηκε στην Παναγία (εκεί υπάρχει ο Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου) να τον γιατρεύσει, να τον απαλλάξει δηλαδή από αυτό το μαρτύριο και εκείνος της έταξε να σκαλίσει τη μορφή της πάνω σε ξύλο ελάτου. Και έτσι λοιπόν έγινε. Πάνω σε ένα κορμό ελάτου μέσα στο παρθένο δάσος της Θάνας ο συγκεκριμένος ιατρός, κατά τη διάρκεια της παραμονής του, κάθε μέρα σκάλιζε τη μορφή της Παναγίας πάνω στο κορμό του δένδρου ενώ ταυτόχρονα προσευχόταν. Η παράδοση των χωρικών αναφέρει πως όταν τελείωσε το έργο διάβαζε την παράκληση προς την Υπεραγία Θεοτόκο. Ίσως να ήταν λίγες μέρες πριν τη γιορτή της Παναγίας, το δεκαπενταύγουστο. Και το θαύμα έγινε. Ο συγκεκριμένος άνθρωπος έγινε καλά και επέστρεψε στην πόλη. Μετά από αρκετό καιρό, ίσως χρόνια, κάποιος ποιμενοβοσκός του χωριού καθώς βοσκούσε τα πρόβατά του έκπληκτος βρήκε την εικόνα της Παναγίας πάνω στο κορμό του ελάτου, η οποία επάνω με χαραγμένα γράμματα έγραφε Παναγία η Ζουμπατιώτισα. Με πολύ προσοχή την έβγαλε από τον κορμό του δένδρου και την τοποθέτησε στον Ιερό Ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου στη Ζουμπάτα. Αυτό είναι το πρώτο καταγεγραμμένο θαύμα στο χωριό Μοίρα Αχαΐας.

Όσοι από τους φυματικούς πέθαιναν στην περιοχή αυτή εκηδεύοντο στο κοιμητήριο του Αγίου Γεωργίου. Ένα εκκλησάκι που βρίσκεται μέσα στη Θάνα. Το έτος 1986 ετελέσθη στο συγκεκριμένο εκκλησάκι από τους Ιερείς π. Αντώνιο Γκοτσόπουλο, τότε εφημέριο της Ενορίας Κοιμήσεως της Θεοτόκου του χωριού Μοίρα Αχαΐας και π. Κωνσταντίνο Γκοτσόπουλο, τότε προϊστάμενο του Ιερού Ναού Αγίου Ανδρέου Πατρών, μνημόσυνο υπέρ όλων των αγνώστων κεκοιμημένων φυματικών που πέθαναν στην περιοχή της Θάνας.

Η σκαλιστή εικόνα της Παναγίας της Ζουμπατιώτισας τίθεται κάθε χρόνο προς λαϊκό προσκύνημα, την 23^η Αυγούστου κάθε έτους, στην Απόδοση της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, ημέρα όπου εορτάζει ο Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου στη Ζουμπάτα.   

Επιμέλεια: Κωνσταντίνος Γ. Αγγελόπουλος

Πηγές:

1. Ελένη Κουτρούλια, Παντελής Παπαθανασίου, Αθανάσιος Διαμαντόπουλος, Η Ιστορία των Αντιφυματικών Ιδρυμάτων και Ιατρείων στην Πελοπόννησο (Τhe History of Sanatoria and Medecine Offices for the treatment of Tuberculosis in Peloponnisos, Greece), Aχαϊκή Ιατρική Τόμος 32ος, Τεύχος 2, Oκτώβριος 2013

[Η ανασκόπηση αυτή των Ελένη Κουτρούλια¹, Παντελή Παπαθανασίου² και Αθανάσιου Διαμαντόπουλου¹ (¹Νεφρολογική Κλινική Νοσοκομείου «Άγιος Ανδρέας», Πάτρα, ²Καρδιολογική Κλινική Νοσοκομείου «Άγιος Ανδρέας», Πάτρα) έλαβε το βραβείο της Ιστορίας της Ιατρικής κατά το 9^ο Παµπελοποννησιακό Συνέδριο στην Πάτρα το 2010]

2. π. Κωνσταντίνος Αναστ. Γκοτσόπουλος, Μοίρα Αχαΐας Χθες και Σήμερα, Ιανουάριος 2005