Tο Μουσείο Ιστορίας και Τέχνης του Δήμου Ι.Π. Μεσολογγίου ή αλλιώς η Δημοτική Πινακοθήκη, στεγάζεται σε ένα νεοκλασικό διώροφο κτίριο, που κτίστηκε το 1932 επί δημαρχίας Χρήστου Ευαγγελάτου και αποτελούσε το παλαιό δημαρχείο. Πρόκειται για ένα διώροφο λιθόκτιστο, επιχρισμένο κτίριο που προσπαθεί να εναρμονιστεί με το νεοκλασσικό ρυθμό, με πλάκες από οπλισμένο σκυρόδεμα και στέψεις με στηθαία.

Στο παρελθόν, εκεί βρίσκονταν οι στάβλοι από το Σαράι, που ήταν ένα από τα ελάχιστα προεπαναστατικά οικήματα. Μετά την απελευθέρωση ανήκε στην οικογένεια του Νότη Μπότσαρη.. Το 1924 το αγόρασε ο Αριστείδης Καβάγιας προς στέγαση της οικογένειάς του. Αργότερα, επί δημαρχίας Χρήστου Ευαγγελάτου απαλλοτριώθηκε ο χώρος στην κεντρική πλατεία προς στέγαση του νέου Δημαρχείου.

Βρίσκεται στην κεντρική πλατεία Μάρκου Μπότσαρη και εκεί εκτίθενται πίνακες Ελλήνων και ξένων ζωγράφων με σκηνές από τους αγώνες των Μεσολογγιτών και την ηρωική Έξοδο, προσωπογραφίες Ελλήνων οπλαρχηγών και φιλελλήνων, γκραβούρες, χάρτες, νομίσματα, μετάλλια, παραδοσιακές ενδυμασίες, προτομές των Μεσολογγιτών πρωθυπουργών, προσωπικά αντικείμενα και χειρόγραφα του λόρδου Βύρωνα, καθώς και εικόνες από τα δύο ταξίδια του φιλέλληνα ποιητή στην Ελλάδα. Εκτίθενται, επίσης, έγγραφα και αντικείμενα από την αδελφοποίηση της πόλης του Μεσολογγίου με την πόλη Γκέντλινγκ του λόρδου Βύρωνα.

Στον πρώτο όροφο του κτιρίου βρίσκεται μια πλούσια συλλογή, αποτελούμενη από ελαιογραφίες, λιθογραφίες, υδατογραφίες, χαλκογραφίες και πλούσιο φωτογραφικό υλικό.

Στη συλλογή της πινακοθήκης περιλαμβάνονται και έργα μεγάλης καλλιτεχνικής και ιστορικής αξίας για την πόλη του Μεσολογγίου, όπως η «Έξοδος του Μεσολογγίου» και «Η υποδοχή του Λ. Βύρωνα στο Μεσολόγγι», αντίγραφα από τα πρωτότυπα έργα του Θεόδωρου Βρυζάκη, που φιλοτέχνησαν οι Άγγελος Κασόλας και Γιάννης Κασόλας αντίστοιχα. Επιπλέον, μπορεί κανείς να θαυμάσει το μεγάλης αξίας έργο του Γάλλου ζωγράφου Εμίλ Ντε Λασάνκ, με τίτλο «Η αυτοθυσία της μάνας», που απεικονίζει μία Μεσολογγίτισσα μητέρα, η οποία, κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της πόλης από τους Τούρκους, αφού σκότωσε το παιδί της, δίπλα τον νεκρό άντρα της, ετοιμάζεται να στρέψει το μαχαίρι κατά πάνω της. Ο πίνακας αυτός αποτελεί δωρεά της Έλενας Βενιζέλου στον Δήμο Μεσολογγίου. Θα βρείτε, επίσης, το αντίγραφο από το έργο του Ντελακρουά «Η Ελλάδα πάνω από τα ερείπια του Μεσολογγίου», εμπνευσμένο από την μάχη των Ελλήνων στη δεύτερη πολιορκία της πόλης, που απεικονίζει την προσωποποίηση της ηρωικής Ελλάδας.

Στον ίδιο χώρο εκτίθενται, επίσης, όπλα αγωνιστών του 1821, εκκλησιαστικά αντικείμενα από την ίδια περίοδο, όπως το δισκοπότηρο και ο σταυρός αγιασμού του μητροπολίτη Ιωσήφ Ρωγών, μία σειρά μεταβυζαντινών εικόνων και έγγραφα από την αδελφοποίηση του Μεσολογγίου με την πόλη Σέφλινσντορφ, γενέτειρα του εκδότη της πρώτης εφημερίδας στην απελευθερωμένη Ελλάδα (Ελληνικά Xρονικά), Γιόχαν Γιάκομπ Μάγερ.

Στην είσοδο του μουσείου δεσπόζουν επιβλητικά οι προτομές του Χαριλάου Τρικούπη και του Επαμεινώνδα Δεληγεώργη, δύο από τους πέντε Μεσολογγίτες πρωθυπουργούς.

Πηγή φωτογραφιών - κειμένου: Αρχείο  Βασίλης Αρτίκος , messolonghibylocals.com , visitmes.gr