Η ιστορική, Ιερά Μονή Παναγίας Λεσινιώτισσας, βρίσκεται νοτιοδυτικά του οικισμού Λεσίνι, στο σημείο που κατά την αρχαιότητα βρισκόταν η λίμνη Κυνία.

Στο νησάκι Λεσίνι, που διάλεξε μόνη για κατοικία Της η Παναγία η «Λεσινιώτισσα», χτίστηκε η πρώτη εκκλησούλα, της ιστορικής Ιεράς Μονής, στα 1595 στις 11 Οκτωβρίου, στη θέση της αγριελιάς που βρήκαν την εικόνα της Παναγίας. Ο ανατολικός και νότιος τοίχος της σώζεται μέχρι σήμερα, γιατί οι άλλοι ανακαινίστηκαν και επεκτάθηκαν αργότερα.

Το Μοναστήρι της Παναγίας της "Λεσινιώτισσας", στα νοτιοδυτικά ριζώματα καστροπύργωτου και δασωμένου μικρού λόφου, περιφέρειας ενός μιλίου, είναι αρχιτεκτονικού ρυθμού βασιλικής και διαιρείται σε ιερό, κυρίως ναό και νάρθηκα. Είναι αρκετά παλαιό και του χρόνου το πέρασμα έχει αποτυπώσει πάνω του αρκετές μετατροπές και διαρρυθμίσεις.

Η ιστορία της ιεράς μονής, γρήγορα εξελίχθηκε σε διατηρούμενη και πλουσιότατη Μονή, με πάνω από πενήντα μοναχούς, με Ηγούμενο και υποτακτικούς και με περιουσία του όλα τα ελαιοστάσια που ήταν πάνω στο νησάκι και στους λόφους «Πλατός» και «Συρνί», με ιδιόκτητο ελαιοτριβείο, που σώζονταν ακόμα τα ερείπια του και μεγάλες καλλιεργήσιμες εκτάσεις απ' τον κάμπο του χωριού καθώς και μεγάλα κοπάδια από γελάδια και βουβάλια.

Αργότερα στα χρόνια της εθνικής παλιγγενεσίας του 1821, το νησάκι Λεσίνι με την ιερά μονή της Παναγίας, μετατράπηκε σε φρούριο με το Κάστρο του, πάνω στην ανατολική κορφή του, που σώζονται τα ερείπια του, με τα κανόνια του και αποτέλεσε καταφύγιο των κυνηγημένων  τον καιρό της Τουρκοκρατίας. Χάρις δε στην ανδρεία της φρουράς του, στην οχύρωση του και στην προστασία της Παναγίας, το νησάκι έγινε απόρθητο και δεν κατόρθωσε να το πατήσει το βρωμερό ποδάρι του Τούρκου κατακτητή.

Στο διάστημα της ιστορίας του το Μοναστήρι πλουτίστηκε με σπάνιες Βυζαντινής τέχνης εικόνες, πολλές που σώζονται μέχρι σήμερα, απ' τις οποίες οι πιο πολυτιμότερες είναι τα «Δωδεκάορτα», μικρές εικόνες στην κορυφή του τέμπλου, με χρυσά και αργυρά κονδύλια και με λείψανα Αγίων, τοποθετημένα μέσα σε ολάργυρες θήκες.

Η περιοχή που δεσπόζει η ιερά μονή της Παναγίας της "Λεσινιώτισσας",  είναι τόσο όμορφη, τόσο επιβλητική, τόσο μαγευτική, ώστε, όταν πρωτοπατήσει κανείς εκεί το πόδι του, ιδίως την άνοιξη, οργιάζει η βλάστηση και πνίγεται κυριολεκτικά μέσα στην πρασινάδα. Παλαιότερα, η περιοχή ήταν πλημμυρισμένη από έλη και η πρόσβαση στη μονή γινόταν μόνο με πλοιάριο.

Πηγή φωτογραφιών : Αρχείο Βασίλης Αρτίκος