Τα άρματα του Πατρινού Καρναβαλιού, που κάθε χρόνο κατασκευάζει το Καρναβαλικό Εργαστήρι του Δήμου Πατρέων, αποτελούν χαρακτηριστικό αναπόσπαστα συνδεδεμένο με τη μεγάλη γιορτή της Πάτρας, που της προσδίδει την ταυτότητα και την προσωπικότητα, με την οποία έχει καταξιωθεί στη συνείδηση όλης της χώρας ως η κορυφαία στο είδος της σε πανελλήνια κλίμακα και ως μία από τις πιο σημαντικές διεθνώς.
Τα καρναβαλικά άρματα του Δήμου Πατρέων είναι το σήμα κατατεθέν του Πατρινού Καρναβαλιού και αποτελούν την πιο αυθεντική παράμετρό του, άρρηκτα συνδεδεμένη με την παράδοση και την ιστορία του.
Δείκτες της καρναβαλικής διασκέδασης, που εκτοξεύουν το κέφι στα ύψη, αφήνουν άριστες εντυπώσεις και ξεχωρίζουν στις μεγάλες παρελάσεις του Καρναβαλιού.
Άρτιες και περίτεχνες δημιουργίες με την υπογραφή των καλλιτεχνών του Καρναβαλικού Εργαστηρίου η φιγούρα του Βασιλιά Καρνάβαλου, το άρμα της Βασίλισσας και τα άρματα της συνοδείας τους σμιλεύονται με εφόδια τη σπάνια έμπνευση, τη φαντασία, την ευρηματικότητα και την υψηλή δεξιοτεχνία.
Τα καρναβαλικά άρματα του Δήμου διαπνέονται από σατιρικό πνεύμα, σφραγίζονται από το υψηλό ποιοτικό επίπεδο και την άρτια τεχνική των δημιουργών τους και συνδυάζουν τη διαχρονικότητα του καρναβαλικού πνεύματος με την επικαιρότητα των θεμάτων, που συχνά αντλούνται από τις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες των καιρών.
Η ιστορία των αρμάτων και των κατασκευών είναι μακρόχρονη.
Η δεκαετία του 1870 χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση των πρώτων καρναβαλικών αρμάτων, που κατασκευάζονταν με χρήματα ιδιωτών. Σατίριζαν κυρίως την κοινωνική και πολιτική κατάσταση και κυρίαρχα ήταν τα άρματα του Βασιλιά Καρνάβαλου, της Βασίλισσας του Πατρινού Καρναβαλιού και αργότερα τα άνθινα άρματα. Το 1952 είναι κομβικής σημασίας χρονιά για την εξέλιξη του Πατρινού Καρναβαλιού αφού την ευθύνη και τη διοργάνωση του Πατρινού Καρναβαλιού αναλαμβάνει ο Δήμος Πατρέων, ο οποίος αργότερα θα είναι και ο κύριος υπεύθυνος για τη δημιουργία των καρναβαλικών αρμάτων. Ο Δήμος Πατρέων παραχώρησε στους κατασκευαστές αρχικά τον χώρο του παλαιού εργοστασίου φωτααερίου (Γκάζι) στη θέση «Κρύα», στα παλαιά κτίρια της Ακτής Δυμαίων, εκεί όπου τα τελευταία χρόνια στεγάζονται οι υπηρεσίες της ΔΕΥΔΑΠ, για τη δημιουργία των καρναβαλικών αρμάτων. Σύμφωνα με τη διαδικασία οι εργολάβοι κατέθεταν στον Δήμο σχέδιο, κόστος δημιουργίας και αμοιβή κατασκευαστών και η αρμόδια δημοτική καρναβαλική επιτροπή διαγωνισμών σύμφωνα με κριτήρια κυρίως καλλιτεχνικά ενέκρινε τα τελικά άρματα.
Το 1959 σε πυρκαγιά που προκλήθηκε στην αποθήκη των αρμάτων στο Γκάζι, προκλήθηκαν καταστροφές στο άρμα του Βασιλιά Καρνάβαλου και σε δυο ακόμα άρματα. Οι εμπρηστές δεν ανακαλύφτηκαν αλλά η κοινή γνώμη έμεινε με την εντύπωση ότι η πυρκαγιά ήταν έργο μαχητικών φανατικών χριστιανών αντικαρναβαλιστών που εχθρεύονταν καθετί καρναβαλικό ως ειδωλολατρικό και αντιχριστιανικό. Άλλωστε εκείνη την περίοδο, από το 1952 υπήρχε έντονη αντικαρναβαλική δραστηριότητα.
Στον χώρο της κατασκευής καρναβαλικών αρμάτων διέπρεψαν ο γνωστός ζωγράφος, αγιογράφος και γλύπτης Νικόλαος Ατζαρίτης, ο Νίκος Κοκορόγιαννης, ο εικαστικός καλλιτέχνης και ζωγράφος Γρηγόρης Παπαθεοδώρου, ο Αλέκος Χαράρης, ο οποίος ήταν και δημιουργός των εξαιρετικών μασκαρατών, οι Τιμ. Ανδρικόπουλος, Γ. Καπές, Δ. Κούτσης αλλά και σημαντικοί Αθηναίοι σκηνογράφοι όπως οι Παναγιώτης Στεφανίδης, Σίμης, Κεντάκης, Καπουράλης και Φιλιππούσης, ενώ με τη δημιουργία των άνθινων αρμάτων που από τη δεκαετία του 1920 είχαν κάνει δειλά την εμφάνισή τους, αργότερα συνδέθηκαν οι ανθοκόμοι Νικόλαος Μαρούδας (το 1952 δημιούργησε το πρώτο μεταπολεμικό άνθινο άρμα: μια παγόδα που στο κέντρο της μια γκέισσα μάγευε ένα φίδι παίζοντας μαντολίνο), Ανδρέας Μαρούδας (από τα ωραιότερα άρματά του μια τεράστια αχιβάδα που την έσερναν τέσσερα δελφίνια, όλα από άνθη και στο κέντρο της αχιβάδας καθόταν η βασίλισσα της Αποκριάς) και Ανδρέας Ευαγγελάτος. Ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης για τη θεματολογία των καρναβαλικών αρμάτων ήταν οι χώροι της μυθολογίας, της ιστορίας, αλλά και η σύγχρονη κοινωνική και πολιτική κατάσταση που αντιμετωπιζόταν με χιούμορ και σατιρική διάθεση από τους δημιουργούς-κατασκευαστές, ενώ δεν έλειπαν και τα καλλιτεχνικά άρματα.
Τα καρναβαλικά άρματα δημιουργούνται μέσα στο Καρναβαλικό Εργαστήρι (το οποίο ονομαζόταν και Καρναβαλικό Συνεργείο). Από εκεί έβγαιναν και βγαίνουν για να εκτεθούν στα μάτια των θεατών και να γίνουν αντικείμενο θαυμασμού και περιέργειας και να προκαλέσουν ευθυμία και γέλιο κατά τη διάρκεια των παρελάσεων και εκεί επιστρέφουν κλείνοντας την ολιγοήμερη εφήμερη πορεία της δόξας τους είτε για να ανακυκλωθούν είτε για να ανακατασκευαστούν με άλλες χρήσεις και «πρόσωπα» για μελλοντικά καρναβάλια.
Σαν «βασιλιάς» του γέλιου ο Καρνάβαλος κάθεται σε θρόνο, φορά συνήθως στέμμα και πολύχρωμη, «πολυτελή» ενδυμασία και κρατά σκήπτρο. Τεράστιος σε μέγεθος, ηγεμονικός, έχει «καταπόρφυρες παρειές και οινοστάζουσα μύτην». Το 1953 το κυρίαρχο άρμα της παρέλασης, αυτό του Βασιλιά Καρνάβαλου αποκτά κίνηση και «ζωντανεύει» ενθουσιάζοντας τους θεατές. Το κεφάλι του περιστρέφεται, τα μάτια του ανοιγοκλείνουν, τα χέρια του κινούνται χαιρετώντας το πλήθος των θεατών. Με το πέρασμα του χρόνου τα άρματα αυξάνουν σε αριθμό αλλά και σε θέαμα, σε κάθε διοργάνωση. Το 1955 κάθεται πάνω σε πετεινό και το 1956 πάνω σε βαρέλι. Το 1959 ο Καρνάβαλος ήταν ξαπλωμένος σε ανάκλιντρο, ενώ το 1960 σε μια εντυπωσιακή και επιβλητική κατασκευή (ύψος: 6μ και μήκος μαζί με το όχημα που τον ρυμουλκούσε: 12μ) ήρθε με γόνδολα που την έσερναν δυο θαλάσσια φίδια που οδηγούνταν από τα ηνία μιας γοργόνας.
Το 1964 ο Γρηγόρης Παπαθεοδώρου δημιούργησε έναν ξεχωριστό Καρνάβαλο που με τη βοήθεια μηχανισμών σηκωνόταν από τον θρόνο του και ξανακαθόταν διευρύνοντας με πρωτοτυπία και τεχνική καινοτομία την κατασκευή των αρμάτων και προκαλώντας το ενδιαφέρον. Ο Δημήτρης Βούρτσης, μαθητής του Παπαθεοδώρου, που δημιούργησε για το Καρναβάλι από το 1964 έως το 1988, έφτιαξε τον πρώτο του Καρνάβαλο το 1978. Συνδέθηκε με κορυφαίες κατασκευές και εντυπωσιακούς Καρνάβαλους του Πατρινού Καρναβαλιού όπως τον υπερμεγέθη Καρνάβαλο «Μποκάσα» με τους ελέφαντες όπου το 1978 διακωμωδούσε τον ανθρωποφάγο ηγεμόνα-δικτάτορα της Κεντρικής Αφρικής. Για το άρμα αυτό παραλίγο να προκληθεί διπλωματικό επεισόδιο μετά την οξύτατη δυσαρέσκεια της Πρεσβείας Κεντρικής Αφρικής, που αποφεύχθηκε με μετατροπές στην τελική υλοποίηση. Ο Καρνάβαλος Μποκάσα μετατράπηκε σε Φακίρη. Το 1979 δημιούργησε τον «Ξεπεσμένο Αριστοκράτη» και το 1986 έναν Καρνάβαλο που ανοιγόκλεινε το στόμα του και από μέσα ξεπηδούσαν καρναβαλιστές. Το 1987 δημιούργησε τον Καρνάβαλο «Κένταυροι» και μετά αποσύρθηκε. Κατόπιν δικής του πρότασης προς τον Δήμο Πατρέων δημιουργήθηκε το Καρναβαλικό Εργαστήρι του Δήμου Πατρέων το 1988, που στεγάστηκε στο χώρο της πρώην βιομηχανίας χαρτιού Λαδόπουλου προσφέροντας καλύτερες συνθήκες εργασίας σε σχέση με τις άθλιες συνθήκες και την πολλή υγρασία που επικρατούσαν στο Γκάζι. Στο Γκάζι το 1988 ο Δημήτρης (Τζίμης) Σουλιώτης, μαθητής επίσης του Παπαθεοδώρου και υπεύθυνος για αρκετά άρματα του Καρναβαλιού (περίοδος δράσης: 1960-1994), κατασκεύασε τον τελευταίο Καρνάβαλο που δημιουργήθηκε εκεί. Η σύζυγός του Αρετή Σουλιώτη επίσης ήταν η επικεφαλής κατασκευάστρια, υπεύθυνη κυρίως για το χάρτωμα των αρμάτων. Άλλοι σημαντικοί δημιουργοί αρμάτων ήταν οι Σεφεριάδης και Παπαλεξάτος.
Από το 1988 έως το 1993 καλλιτεχνικός υπεύθυνος του Συνεργείου διετέλεσε ο εικαστικός Τάσος Τσαϊλάκης που άφησε το δικό του δημιουργικό αποτύπωμα στις δημιουργίες, ενώ από το 1994 μέχρι και το 2019 άφησε τη δική του εποχή αναλαμβάνοντας την καλλιτεχνική ευθύνη και διεύθυνση του εργαστηρίου ο Πέτρος Βρυώνης, ο οποίος με το σπάνιο κριτήριο, την καλλιτεχνική του φλέβα και το ευρηματικό πνεύμα του δημιούργησε εξαιρετικούς Καρνάβαλους και σημαντικά άρματα που αγαπήθηκαν σε πανελλήνια κλίμακα. Ο Πέτρος Βρυώνης συνδέθηκε με σπουδαίες καλλιτεχνικές και σατιρικές κατασκευές αρμάτων που άφησαν έντονο αποτύπωμα στη σύγχρονη εποχή του Πατρινού Καρναβαλιού. Μερικοί από τους Καρνάβαλούς του ήταν ο «Καρνάβαλος Οδυσσέας» (1998), το «Λιοντάρι της Νεμέας» από τους άθλους του Ηρακλή (2000), «Ο Δίας και οι μεταμορφώσεις του» σε ένα Καρναβάλι αφιερωμένο στην Αρπαγή της Ευρώπης (2001), οι δυο αθλητές Καρνάβαλοι του 2004, «Ο Μάγος του Διαδικτύου» (2008), ο οριεντάλ Καρνάβαλος του 2015 κ.α. Τα τελευταία άρματά του για το Πατρινό Καρναβάλι ήταν μεγαλοπρεπείς Καρνάβαλοι με θεματολογία εμπνευσμένη από την οικονομική κρίση τα έτη 2016 (πλουτοκράτης με ημίψηλο, πούρο και τα βιβλία των μνημονίων), 2017 (θαλασσοπόρος πλουτοκράτης που επιβαίνει στο καράβι της ανισότητας και όπου η μια κρίση γεννά την επόμενη κ.ο.κ.) και 2019 (η σάτιρα της αστικής δημοκρατίας).
Αξίζει να υπογραμμιστεί μεταπολεμικά η δημιουργία των μασκαρατών από τον Αλέκο Χαράρη, που προσέδιδαν νότα ευθυμίας (κωμικό και σατιρικό πνεύμα) αλλά και ξεχωριστή ατμόσφαιρα στην παρέλαση. Ο Χαράρης δημιούργησε την περίοδο που οι κατασκευές γίνονταν στο Γκάζι και με τα φτωχά μέσα που διέθετε μεταμόρφωνε τα ταπεινά και εφήμερα υλικά σε φορητές πεζές φιγούρες και στοιχεία που με μια ιδιαίτερη κίνηση έρχονταν κοντά στον κόσμο κατά την παρέλαση πλαισιώνοντας τα άρματα και τα διάφορα μουσικά σχήματα. Συχνά οι μασκαράτες (5-6 στοιχεία με κοινό σατυρικό θέμα) βρίσκονταν μπροστά από τον Καρνάβαλο προαναγγέλλοντας ουσιαστικά την έλευσή του στην παρέλαση.
Το 1988, χρονιά δημιουργία του Καρναβαλικού Εργαστηρίου του Δήμου Πατρέων, υλοποιήθηκε ένα σημαντικό εγχείρημα για την εκπαίδευση δημιουργών της ιδιαίτερης τεχνοτροπίας καρναβαλικών αρμάτων και κατασκευών. Ιδρύθηκε από τον Δήμο Πατρέων και τον ΟΑΕΔ η Σχολή Κατασκευαστών Καρναβαλικών Αρμάτων με στόχο να ετοιμάζει εξειδικευμένους τεχνίτες που θα δούλευαν αργότερα στο Καρναβαλικό Εργαστήρι. Στη Σχολή δίδαξαν ο Πέτρος Βρυώνης και ο Τζίμης Σουλιώτης.
Το 1995 το Καρναβαλικό Εργαστήρι μεταφέρθηκε στο Πετρωτό, σε έναν τεράστιο χώρο-κτίριο, ιδανικό για τις κατασκευές, αυτόνομο με απεριόριστους εξωτερικούς χώρους, όπου λειτουργεί έως σήμερα και χτυπά η καρδιά του Πατρινού Καρναβαλιού. Εκεί σμιλεύεται το άρμα του Καρναβάλου και της εντυπωσιακής συνοδεία του, της Βασίλισσας και όλων των αρμάτων και καρναβαλικών κατασκευών, εκεί παράγονται τα καρναβαλικά όνειρα που απογειώνουν τη μεγάλη γιορτή της Πάτρας. Εκεί κατασκευάζονται τα άρματα του Καρναβαλιού των Μικρών, που παρελαύνουν στην παρέλαση των Μικρών αλλά και στις μεγάλες παρελάσεις του τελευταίου διημέρου του Καρναβαλιού (ο Παντελής Χατζόπουλος δημιούργησε αρκετά άρματα-παιχνίδια για τα παιδιά όπου αυτά μπορούσαν να παίζουν και να έχουν διαδραστική συμμετοχή σε αυτά), στοιχεία και κατασκευές του καρναβαλικού διακόσμου της πόλης, οι μπάστακες που δίνουν εντυπωσιακό χρώμα ως υπερμεγέθεις καρναβαλικές κατασκευές στους δρόμους και πλατείες της πόλης, τα καρναβαλικά αναμνηστικά και αντικείμενα που διατίθενται από το καρναβαλικό περίπτερο της πλατείας Τριών Συμμάχων και ό,τι άλλο χωρέσει η έμπνευση και η φαντασία των καλλιτεχνών-δημιουργών του Καρναβαλικού Εργαστηρίου. Η δημιουργία δεν περιορίζεται στον καρναβαλικό χαρακτήρα αφού στο Καρναβαλικό Εργαστήρι που είναι εργαστήριο δημιουργίας πάσης φύσεως κατασκευάζονται στοιχεία του χριστουγεννιάτικου διάκοσμου της πόλης, στοιχεία για θεατρικές παραστάσεις κλπ.
Το Καρναβαλικό Εργαστήρι του Δήμου Πατρέων έχει τη δυνατότητα παραγωγής στοιχείων προς πώληση ή ενοικίαση και με αυτό το σκοπό συνεργάζεται με την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος, άλλους Δήμους, φορείς και ιδιώτες τους οποίους εφοδιάζει ανάλογα με τις ανάγκες τους είτε κατόπιν ειδικής παραγγελίας, είτε από τον κατάλογο καρναβαλικών στοιχείων που διαθέτει.
Παράλληλα συχνά το Καρναβαλικό Εργαστήρι υποδέχεται ανεξάρτητα καρναβαλικής περιόδου σχολεία από όλη την Ελλάδα και οργανωμένες ομάδες και πραγματοποιούνται ξεναγήσεις της ιστορίας του και της ιδιαίτερης τεχνοτροπίας κατασκευής των καρναβαλικών αρμάτων από τους εξειδικευμένους καλλιτέχνες και τεχνίτες του.
Υπεύθυνος του Καρναβαλικού Εργαστηρίου σήμερα είναι ο δημιουργός-κατασκευαστής Νίκος Λιβάνης (δημιουργός αρμάτων Καρναβάλου, Βασίλισσας Καρναβαλιού, αρμάτων Καρναβαλιού Μικρών, ενώ πριν κάποια χρόνια δημιούργησε άνθινο άρμα επαναφέροντας μετά από χρόνια το άρμα που ενθουσίαζε στα παλαιά Καρναβάλια), ο οποίος μαζί με τους Δημήτρη Ντζουμάνη, Νεκτάριο Σαρηγιάννη που συνδυάζουν τις δοκιμασμένες τεχνικές με τους πειραματισμούς σε νέα υλικά και τεχνικές και με άλλους καλλιτέχνες και τεχνίτες εμπνέονται και υλοποιούν το «καρναβαλικό οπλοστάσιο» και ό,τι μέσο έχει ανάγκη η πόλη για την εξωστρεφή εικόνα της προς ντόπιους και επισκέπτες. Δημιουργοί με σπουδαία καλλιτεχνική φλέβα, σατιρικό πνεύμα, μακρόχρονη εμπειρία και με την ιδιαίτερη γνώση της καρναβαλικής τεχνοτροπίας που κρατούν το μέλλον του Πατρινού Καρναβαλιού.
*Στοιχεία αντλήθηκαν από τις πηγές:
-Νίκος Ε. Πολίτης «Το Καρναβάλι της Πάτρας» (εκδ. Πικραμένος, Πάτρα 2015, πρώτη έκδοση: Αχαϊκές Εκδόσεις, Πάτρα 1987).
-Ξενοφών Αργ. Παπαευθυμίου «Αλέκος Χαράρης (1918-1979): Ένας λαϊκός καλλιτέχνης της μασκαράτας» (εκδ. το δόντι, Πάτρα 2011)
-αρχείο ΚΕΔΗΠ-Καρναβάλι Πάτρας
2610313004
...
